Pilotażowe uruchomienie Centrum Sprawiedliwości Naprawczej w Toruniu

Przedstawiciele Fundacji Court Watch przed około dwóch laty po raz pierwszy zaprosili przedstawicieli Sądu Okręgowego w Toruniu do debaty nad możliwościami implementacji idei community court do polskiego systemu prawnego.

W dniu 2 grudnia 2014 r. odbyło się spotkanie warsztatowe inicjujące powołanie w Toruniu centrum sprawiedliwości naprawczej w ramach realizacji projektu „Pilotażowe wdrożenie modelu „Community court” w Polsce jako instytucjonalnego pomostu pomiędzy wymiarem sprawiedliwości, organami samorządowymi i organizacjami społecznymi ułatwiającego realizację sprawiedliwości naprawczej w praktyce”.

W dniu 17 grudnia 2014 r. doszło do podpisania deklaracji współpracy Kuratora Okręgowego Sądu Okręgowego w Toruniu i Prezesa Fundacji Court Watch Polska przy projektowaniu Centrum Sprawiedliwości Naprawczej.   

W ramach współpracy przedstawiciele partnerskiej Fundacji przez okres około 2 miesięcy współpracowali z wyznaczonymi kuratorami zawodowymi dla dorosłych, gdzie w ramach badań uczestniczyli w czynnościach kuratorów polegających na określaniu rodzaju i miejsca wykonania kary ograniczenia wolności przez skazanych i ukaranych.

W międzyczasie Fundacja podjęła niezbędne wyzwania organizacyjne m. in. organizując licytację na rzecz tworzonego Centrum, pozyskując bazę lokalową oraz tworząc innowacyjny system wymiany informacji między służbą kuratorską a CSN w trakcie wykonywania nieodpłatnych kontrolowanych prac na cele społeczne (więcej informacji na stronie www: csn.org.pl).

Partnerzy współtworzyli kwestionariusz diagnostyczny, który ma stanowić dobrowolne narzędzie do lokalizowania obszarów najistotniejszych deficytów skazanych i ukaranych i poszukiwania najwłaściwszych rozwiązań tych niedoborów, poprzez zastępowanie ich pożądanymi działaniami.

Wymiana doświadczeń i stała współpraca doprowadziły do podpisania w dniu 19 maja 2015 r. Porozumienia o współpracy w sprawie przyjmowania skazanych do wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne.

Jednocześnie zostały określone zasady ochrony danych osobowych a Kierownik Centrum został jednocześnie administratorem bezpieczeństwa informatycznego.

Otwartość służby kuratorskiej naszego Okręgu na nawiązanie współpracy z Fundacją stanowi szersze otwarcie na postanowienia art. 38 kkw regulujące współuczestnictwo społeczeństwa wykonywaniu kar.

Centrum będące statutową jednostką Fundacji Court Watch Polska, pod kierownictwem pana Michała Popieli, ma stanowić element pośredniczący między kuratorem, jako organem powołanym do wykonania orzeczeń kary ograniczenia wolności, a docelowymi podmiotami, w których wykonywane będą prace.

Model ten wzorowany jest na dotychczasowych „kaskadowych” doświadczeniach wrocławskich, gdzie z powodzeniem od kilku lat realizowany jest projekt Per Saldo z inicjatywy i przy udziale partnera społecznego, jakim jest Stowarzyszenie Ludzie Ludziom pod wodzą pana Erazma Humiennego, którego miałem przyjemność poznać osobiście w trakcie zorganizowanej dzięki uprzejmości Kuratora Okręgowego we Wrocławiu wizycie studyjnej, z jaką przedstawiciele służby kuratorskiej z Torunia gościli na Dolnym Śląsku w marcu br.

Założeniem docelowym Pilotażu jest wykreowanie instytucji Centrum, jako podmiotu aktywnego już na etapie postępowania przygotowawczego, bądź sądowego, w którym sprawcy zwłaszcza dopuszczający się drobniejszych przestępstw i wykroczeń oraz pokrzywdzeni przez nich będą informowani o możliwości skorzystania z pośrednictwa   w konstruowaniu propozycji ugodowych, z pomocy instytucji współpracujących w celu indywidualnego ustalenia planu rehabilitacji sprawców.

Pracownicy Centrum ustalając plan będą go konsultować z kuratorami oddelegowanymi do współpracy z partnerem oraz wspólnie monitorować wykonanie planu naprawczego.

Na propozycję tworzenia zrębów sprawiedliwości naprawczej w Toruniu najaktywniej odpowiedzieli kuratorzy dlatego też pierwsze rzeczywiste działania Centrum koncentrują się wokół stworzenia docelowej instytucji dla spraw związanych z wykonaniem i popularyzacją społeczną kary ograniczenia wolności.

Projekt wpisuje się w kierunki w jakich podążać ma polski system sprawiedliwości, określone w “Strategii modernizacji przestrzeni sprawiedliwości w Polsce na lata 2014-2020“, w której zawarto opis modelu community court oraz apel o rozwijanie i popularyzację tej idei.

Z rozwijaniem projektu wiążę, jako przedstawiciel służby kuratorskiej, konkretne nadzieje:

– podniesienie sprawności wykonania orzeczeń;

– pozyskanie partnera społecznego wzmacniającego siłę oddziaływań resocjalizacyjnych kary polegającej na pracy na rzecz społeczności lokalnej;

– zapewnienie sprawnej i elastycznej koordynacji „popytu społecznego” na pracę – możliwość elastycznego przesuwania pracujących pomiędzy konkretnymi podmiotami ostatecznymi bez konieczności wydawania dodatkowej decyzji;

– zwiększenie odsetka spraw zakończonych w efekcie faktycznego wykonania prac., istotne zwłaszcza w perspektywie wchodzącej w życie z dniem 1 lipca 2015 r. nowej „filozofii karania”, opartej w znaczącej mierze na nieizolacyjnej karze ograniczenia wolności.

Z realizacją projektu wiążą się też pewne obawy wynikające z braku doświadczeń Fundacji Court Watch Polska w działalności resocjalizacyjnej, którym dysponuje służba kuratorska.

O ile Centrum będzie gotowe do współpracy na zasadach partnerskich i korzystania z proponowanej przez kuratorów wymiany doświadczeń, ryzyko w tym zakresie będzie minimalne.

Pełni nadziei już w tydzień po podpisaniu porozumienia kuratorzy skierowali pierwszych podopiecznych do wykonania kary w dniu 26 maja 2015 r.

Doszło też do pierwszych prób wykorzystania systemu teleinformatycznego do wymiany błyskawicznych informacji o skierowanych na konkretny wolny termin ze strony kuratorów oraz o tym czy dana osoba stawiła się w wyznaczonym terminie i dokąd została skierowana ze strony Centrum.

Jeśli pojawiają się dodatkowe informacje dla którejś ze stron są one umieszczane w zakładce danej sprawy i są widoczne dla logujących się użytkowników.

Wstępna wymiana szybkich informacji drogą elektroniczną poprzedza przekazywanie informacji w formie papierowych dokumentów, które pracownik Centrum będzie odbierał  Zespole Kuratorskiej Służby Sądowej, podczas systematycznych wizyt służących omówieniu bieżących problemów w realizacji postanowień Porozumienia.

Centrum jak i kuratorzy systematycznie poszukują dalszych końcowych partnerów dla zagwarantowania frontu prac adekwatnego dla liczby wpływających orzeczeń sądowych.

Po pozyskaniu kolejnych podmiotów, partnerzy wymieniają się informacjami na ten temat, dochodzi do podpisania porozumienia oraz poinformowania o pozyskaniu nowych miejsc pracy właściwego Organu samorządu terytorialnego oraz Prezesa Sądu Rejonowego.

Kuratorzy są obowiązani do współpracy z pracownikami Centrum w zakresie dokonywania szkoleń i instruktażu w końcowych podmiotach.

Kuratorzy jako właściwy organ postępowania wykonawczego zachowują prawo i obowiązek dokonywania kontroli w podmiotach, w których wykonywana jest kara.

Czas pokaże na ile idea community court, której propagatorami są przedstawiciele Fundacji Court Watch Polska, niewątpliwego lidera w dziedzinie monitoringu pracy sądów, a której „kibicują” kuratorzy toruńscy poszukujący rozwiązań skierowanych na podnoszenie skuteczności działań resocjalizacyjnych, spełni pokładane w niej oczekiwania w warunkach polskich.

Osobiście wierzę również, że współpraca z partnerem tworzącym w ramach realizacji projektu konsorcjum wraz z istotnymi ośrodkami akademickimi uda się zbliżyć świat nauki do problemów, z jakimi służba kuratorska boryka się w codziennej praktyce. Ewentualne badania i analizy mogą stanowić podstawę do projektowania jak najbardziej skutecznych rozwiązań prawnych i instytucjonalnych na wykonawczym etapie stanowienia systemu sprawiedliwości.

autor: Piotr Bolewicki, Kurator Okręgowy SO w Toruniu