W dniach 20-26 listopada br. obchodzimy po raz kolejny Tydzień Sprawiedliwości Naprawczej. Redakcja naszego portalu od kilku lat promuje kulturę i mechanizmy sprawiedliwości naprawczej jako wzmacniające podmiotowość wszystkich uczestników procesów towarzyszących przestępczości. Wciąż setki tysięcy ludzi dotkniętych przestępczością, konfliktami i krzywdami nie ma dostępu do sprawiedliwości naprawczej i powinno się to zmienić. We wszystkich krajach na całym świecie sprawiedliwość naprawcza nie stanowi ani wyraźnej alternatywy ani choćby znaczącego uzupełnienia sposobów reakcji na przekroczenie norm prawa. Nie dzieje się tak przypadkowo.

To władze państwowe przyjęły na siebie odpowiedzialność za ściganie przestępców i tym samym rozciągnęły ochronę nad pokrzywdzonym, który mógłby inaczej mieć trudności z dochodzeniem sprawiedliwości. Jednocześnie władze zapewniają ochronę porządku prawnego w ogólności, uniemożliwiając krwawe samosądy, które zdarzały się w przeszłości (wcale nie tak odległej – vide Albania). Zdaniem m.in. wybitnego norweskiego kryminologa Nielsa Christiego procesy te jednak zaszły za daleko i we współczesnych wysoko rozwiniętych społeczeństwach nie powinny mieć racji bytu. Tak opisuje to Małgorzata Maciejewska w swoim artykule Nils Christie – ojciec norweskiej kryminologii. Koncepcje sprawiedliwości naprawczej i społecznego rozwiązywania konfliktów (Political Dialogues, 25/2018): Odebranie jednostkom tak elementarnego uprawnienia do udziału w życiu społeczności rozbija i tak już rozbite wspólnoty i nie przyczynia się do poprawy zaistniałej sytuacji, ani tej jednostkowej, ani ogólnej. Jedno z większych zagrożeń dla przyjaznego człowiekowi procesu upatruje Christie w profesjonalizacji. Prawnicy jako profesjonaliści mają umiejętność interpretowania norm w sposób nieprzystępny dla osoby bez wykształcenia prawniczego. Ich rozumienie sytuacji faktycznych przez pryzmat wykładni norm prawnych jest często zupełnie oderwane od rzeczywistości w perspektywie zwykłego człowieka i jest dla niego niezrozumiałe. Strony stają się więc bierne, oddając spór w ręce profesjonalistów. Christie nie waha się napisać, że prawnicy kradną konflikty innych ludzi. Działanie reprezentujących stronę profesjonalistów w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści z procesu nie zawsze uwzględnia rzeczywistą wolę i interesy. Zachęcamy do przeczytania całego tekstu, który jest dostępny tutaj. Warto poznać spojrzenie jednego z ojców współczesnej sprawiedliwości naprawczej.

Sprawiedliwość naprawcza jest podejściem polegającym na zajęciu się krzywdą lub ryzykiem szkody poprzez zaangażowanie wszystkich osób nimi dotkniętych i ma na celu dojście do wspólnego zrozumienia i w miarę możliwości porozumienia co do tego, w jaki sposób szkoda lub wykroczenie mogą zostać naprawione, a sprawiedliwość osiągnięta.

Nie ulega wątpliwości, że kuratorzy sądowi mogą odegrać znaczącą rolę w ułatwieniu zarówno sprawcom, jak i ofiarom przestępstw dostępu do narzędzi, jakimi dysponuje sprawiedliwość naprawcza. Nie bez powodu na rolę kuratorów sądowych zwracają uwagę rekomendacje Rady Europy. Trudno znaleźć drugą służbę publiczną, która miałaby taki dostęp do sprawców i osób pokrzywdzonych, determinowany przepisami prawa i treścią postępowań diagnostycznych i wykonawczych. Dlatego zachęcamy w tym trwającym Tygodniu Sprawiedliwości Naprawczej właśnie kuratorów sądowych do refleksji, skorzystania z dostępnych źródeł wiedzy, analizy prowadzonych spraw pod kątem włączenia procesu sprawiedliwości naprawczej. Może ktoś pokrzywdzony czeka na realne przeproszenie, zadośćuczynienie za wyrządzoną mu szkodę? Może ktoś chce mieć szansę, by w końcu wyrazić swój ból? A może ktoś potrzebuje przebaczyć sprawcy, bo w ten sposób widzi dopiero możliwość uwolnienia się od piętna doznanej krzywdy? Może to jest dobry czas do zastanowienia się, jak wygląda realizacja np. obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego? A jeśli w orzeczeniu sądowym takiego obowiązku nie ma, to czy to zamyka temat?

Polecamy szkolenia i webinaria organizowane przez European Forum for Restorative Justice. Rejestracja jest bezpłatna, jednak wymagana. Szczegółowe informacje dostępne pod adresem: https://www.euforumrj.org/en/events