Porozumienie Samorządów Zawodowych i Stowarzyszeń Prawniczych, zrzeszające przedstawicieli wszystkich polskich zawodów prawniczych, na posiedzeniu w dniu 2 grudnia 2015 r. przyjęło stanowisko dotyczące sytuacji wokół Trybunału Konstytucyjnego. Stanowisko to opracowane zostało przez sekretariat Porozumienia wspólnie ze Stowarzyszeniem Sędziów Polskich „Iustitia”, a następnie przyjęte wstępnie przez właściwe organa uczestników Porozumienia oraz, po ostatecznych poprawkach, na posiedzeniu Porozumienia.

Niezależnie od przyjętego stanowiska odnoszącego się m. in. do wydarzeń z połowy listopada br. (tj. z początku kadencji Sejmu i okresu bezpośrednio po wygaśnięciu kadencji trzech sędziów TK), porozumienie zwróciło się z apelem do prezydenta RP, aby – z uwagi na wydarzenia ostatnich kilku dni, w tym uchwalenie kolejnej ustawy i złożenie przeciwko niej skargi konstytucyjnej przez takie autorytety, jak Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego – obecnie już powstrzymał się od przyjmowania ślubowań od sędziów Trybunału Konstytucyjnego, zarówno wybranych wcześniej, jak i tych, którzy mogą zostać wybrani obecnie, w opozycji do poprzednich. W ocenie PSZISP powinno to nastąpić do czasu, aż Trybunał Konstytucyjny rozpozna wszystkie skargi złożone przeciwko ustawom, które go dotyczą, a których terminy rozpoznania są już wyznaczone i są bliskie. Apel do Prezydenta został niezwłocznie przekazany Kancelarii Prezydenta.

Przypominamy, że środowisko kuratorskie reprezentowane jest w PSZISP przez Krajową Radę Kuratorów oraz Wielkopolskie Stowarzyszenie Kuratorów Sądowych i Dolnośląskie Stowarzyszenie Kuratorów Sądowych FRONTIS.

Poniżej test wypracowanego stanowiska.

Stanowisko nr 5/2015
Porozumienia samorządów zawodowych i stowarzyszeń prawniczych
dot. zmian w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym

Porozumienie samorządów zawodowych i stowarzyszeń prawniczych wyraża sprzeciw i zaniepokojenie w związku z powtarzającymi się działaniami władzy ustawodawczej i wykonawczej podważającymi pozycję ustrojową Trybunału Konstytucyjnego.

W szczególności wyrażamy dezaprobatę wobec zwłoki w przyjęciu przez Prezydenta RP ślubowania od sędziów Trybunału Konstytucyjnego wybranych przez Sejm w dniu 8 października 2015 r., a także trybowi uchwalenia ustawy z dnia 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. poz. 1928) oraz niektórym rozwiązaniom wprowadzonym przez tę ustawę.

Podkreślenia wymaga, że już w stanowisku nr 1/2015 z dnia 24 września 2015 r. – a więc jeszcze przed dokonaniem wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego przez Sejm poprzedniej kadencji – apelowaliśmy o rzetelne i jawne przeprowadzenie tego wyboru spośród kandydatów wyróżniających się wiedzą prawniczą, gwarantujących bezstronność sprawowanej funkcji. Wyrażaliśmy wówczas obawy, że zbliżające się wybory parlamentarne mogą wywołać pokusę pośpiesznego zgłaszania i oceny kandydatów oraz zastosowania kryteriów politycznych w wyborze sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Powyższe obawy obecnie się sprawdzają bardziej, niż można było przypuszczać.

Zgodnie z art. 10 Konstytucji ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władz, a zgodnie z jej art. 173 Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. W pełnym zakresie dotyczy to Trybunału Konstytucyjnego, który niewątpliwie jest organem władzy sądowniczej, kluczowym w systemie demokratycznego państwa prawnego, w szczególności gwarantującym prawa i wolności człowieka i obywatela. Osłabianie pozycji i autorytetu Trybunału Konstytucyjnego, nawet przez demokratycznie wybraną większość, godzi więc w zasady państwa prawnego.

Uważamy, że niezależnie od oceny przepisów, na podstawie których Sejm poprzedniej kadencji wybrał sędziów Trybunału, nie można zwlekać z ich stosowaniem ani tym bardziej go odmawiać. Każda ustawa korzysta przecież z domniemania konstytucyjności, a jedynym organem umocowanym do jego obalenia jest Trybunał Konstytucyjny. Niedopuszczalne jest również uchylanie wyboru sędziego w drodze jakiegokolwiek aktu prawnego działającego z mocą wsteczną. Zasady te stanowią pryncypia demokratycznego państwa prawnego.

Wyrażamy pogląd, że procedowanie jakichkolwiek projektów ustaw powinno odbywać się z należytą rozwagą, a ustawodawca ma obowiązek zasięgać opinii uprawnionych do tego organów oraz uwzględniać konsultacje społeczne i opinie ekspertów. Tym bardziej dotyczy to projektów ustaw dotyczących podstaw ustroju państwa, a do takich należą zmiany w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym. Dokonanie nowelizacji w czasie dwóch dni w tym przypadku musi zostać uznane za postępowanie obarczone poważną wadą.

Uważamy, że wygaszanie kadencji Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego w drodze ustawy, a także nowy tryb wyboru na te funkcje oznaczać będzie zwiększenie wpływu władzy wykonawczej na funkcjonowanie Trybunału, co jest nie do pogodzenia z niezależnością i odrębnością władzy sądowniczej. Za błędne uważamy również obniżenie szczególnych ograniczeń wiekowych wobec sędziów, a także skrócenie terminu zgłaszania kandydatów na sędziego Trybunału.

Sytuacja, w której Sejmy dwóch kolejnych kadencji prowadzą swoistą walkę na ustawy i uchwały o to, kto wybierze sędziów Trybunału Konstytucyjnego, niewątpliwie wywoła w społeczeństwie przekonanie, że Trybunał jest organem politycznym, jego sędziowie są wybierani według politycznych kryteriów, a zatem orzeczenia Trybunału także będą motywowane politycznie. Będzie to zaś oznaczało upadek prawnego i moralnego autorytetu Trybunału Konstytucyjnego, niezbędnego do wykonywania jego niezwykle odpowiedzialnej roli ustrojowej.

Przewodniczący Porozumienia – SSO Maciej Strączyński
Sekretarz Porozumienia – dr Paweł Skuczyński