Pod sygnaturą I KZP 3/2020 Sąd Najwyższy w Izbie Karnej i w powiększonym składzie 7 sędziów prowadził postępowanie, zainicjowane pytaniem prawnym, jakie w styczniu br. zadał Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar o treści „Czy określona w art. 7 § 1 k.k.w. podstawa zaskarżenia do sądu penitencjarnego decyzji organów postępowania wykonawczego – w postaci „niezgodności z prawem” – obejmuje obok kontroli formalno-prawnej również kontrolę materialno-prawną zaskarżonej decyzji?„, tj. czy skargi należy badać wyłącznie pod kątem formalnym, czy także merytorycznym?

Powodem wystąpienia z powyższym pytaniem prawnym było – jak wskazał RPO – występowanie różnych linii orzeczniczych sądów, których źródłem jest odmienna wykładnia omawianego przepisu, która podważa zaufanie obywateli do państwa i prawa. W ocenie RPO nieuprawnione jest przyjęcie, że skazany nie może kwestionować okoliczności faktycznych, albowiem interpretacja pojęcia „niezgodności z prawem” nie może się ograniczać tylko do weryfikacji, czy dany organ miał prawo wydać zaskarżoną decyzję, czy też nie. Decyzje, o których mowa, często dotyczą podstawowych praw jednostki, w tym praw chronionych konstytucyjnie i konwencyjnie, dlatego zdaniem RPO, ustawa musi zapewnić efektywną i skuteczną, a nie jedynie formalną ochronę tychże praw.

Przypomnijmy tylko, iż stosownie do brzmienia art. 7 § 1 k.k.w. „Skazany może zaskarżyć do sądu decyzję organu wymienionego w art. 2 pkt 3–6 i 10 (m.in. sądowego kuratora zawodowego lub kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej – przyp. autora wpisu) z powodu jej niezgodności z prawem, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.”.

Sąd Najwyższy na posiedzeniu w powiększonym składzie 7 sędziów w dniu 25. czerwca postanowił odmówić podjęcia uchwały. Odmawiając podjęcia uchwały, to jednak – jak często bywa w takich sytuacjach – problematyka zgłaszana przez RPO została przeanalizowana. I właśnie na podstawie tej analizy SN wskazał, że:

„W konsekwencji uznać trzeba, że zgodnie z art. 7 § 1 k.k.w. skazany może zaskarżyć do sądu decyzję organu wymienionego w art. 2 pkt 3-6 i 10 tego aktu prawnego z powodu obrazy prawa materialnego lub prawa procesowego, jeżeli mogła mieć ona wpływ na treść decyzji, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Decyzje oparte na uznaniu organu, zawarte w nich ustalenia faktyczne i rozstrzygnięcia o karze mogą być skarżone poprzez podniesienie zarzutu niezgodności z prawem w podanym wyżej rozumieniu. W szczególności na płaszczyźnie obrazy prawa procesowego kwestionowane mogą być: sposób gromadzenia dowodów, kompletność zgromadzonego materiału dowodowego oraz prawidłowość jego oceny.„.

Poniżej udostępniamy link do treści postanowienia wraz z pełnym jego uzasadnieniem. Udostępniamy również treść samego wniosku RPO, stanowisko prokuratora Prokuratury Krajowej, jak i przesłaną opinię do niniejszej sprawy przez Helińską Fundację Praw Człowieka. Zamieszczamy także kilka fragmentów z uzasadnienia, subiektywnie przez nas wybranych.

„Wykładnią, czyli interpretacją przepisów nazywa się operację myślową, w toku której odtwarza się znaczenie przepisów ogłoszonych w aktach prawnych jako wypowiedzi równoznacznych z pewnym zespołem norm postępowania. Inaczej mówiąc, w toku operacji wykładni dokonuje się przyporządkowania różnokształtnym przepisom prawnym norm postępowania rozumianych w jakiś jeden, dostatecznie określony sposób (zob. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 1974, s. 237 – 238). W sensie apragmatycznym wykładnia prawa to po prostu rezultat powyższego procesu (zob. L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2005, s. 159) uzyskany po zastosowaniu językowych, systemowych i funkcjonalnych dyrektyw interpretacyjnych.„

„Z językowego punktu widzenia niezgodność z prawem to nic innego jak sprzeczność z prawem, będąca konsekwencją obrazy prawa przy podejmowaniu skarżonej decyzji. (…) „niezgodność z prawem” w rozumieniu art. 7 § 1 k.k.w. to sprzeczność z przepisami Kodeksu karnego wykonawczego lub innej ustawy będącej podstawą decyzji, ale też samowykonalnymi przepisami ratyfikowanych umów międzynarodowych, stosowanymi bezpośrednio przepisami Konstytucji RP, a także aktami prawnymi o charakterze wykonawczym, przy czym przedmiotem kontroli sądowej może być obraza zarówno prawa materialnego, jak i prawa procesowego.”

„(…) przedmiotem kontrowersji w piśmiennictwie jest także kwestia dopuszczalności wkraczania w postępowaniu skargowym przez sąd w przestrzeń uznaniowości organu wydającego skarżoną decyzję. Inaczej mówiąc przedmiotem sporu jest to, czy decyzja organu postępowania wykonawczego oparta na uznaniu, może zostać oceniona jako niezgodna z prawem.”

Postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego I KZP 3/2020

Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich

Stanowisko prokuratora Prokuratury Krajowej

Opinia amicus curiae Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka